Het was Willem Drees die bij de uitreiking van de Zilveren Camera in 1953 meende dat ‘een woord niet altijd kan uitdrukken wat de foto kan brengen’. Deze uitspraak lijkt de tentoonstelling Blikvangers op het lijf geschreven. Het Nationaal Archief opende woensdag haar deuren en we hadden het genoegen om nog voor de officiële opening een kijkje te nemen. Het Nationaal Archief toont voor de eerste keer in eigen huis een deel van de schatkamer van het archief in een enkel evenement. We voelen ons vereerd.
© Anne Reitsma
Het Nationaal Archief begon in 1865 met foto’s verzamelen en is daar nog niet mee gestopt. Ze bezitten inmiddels ruim 15 miljoen foto’s en mogen met trots zeggen dat het de grootste fotocollectie van heel Nederland is. Dit is zowel een last als een voorrecht. Hoe maak je een selectie uit 15 miljoen beelden voor een tentoonstelling? Het was een lastige klus, maar uiteindelijk is er een selectie gemaakt van foto’s die qua genre, onderwerp, tijd en kwaliteit goed met elkaar overeen komen. Hieruit ontstonden acht thema's waar de tentoonstelling op is gebaseerd.
Fotograaf onbekend
Zodra je binnen komt, wordt je begeleid door opgeblazen fotostroken en zijn de verschillende thema’s al snel duidelijk. It takes you back to the old days en je bevindt je opeens tussen een overweldigend aanbod aan vintage afdrukken. Het begint makkelijk. Op basis van een steekwoord als ‘gluren’ of heerlijk Nederlands ‘haring eten’ vind je al snel de bijpassende foto’s, ongeacht het jaartal of de fotograaf. De fotolianen leiden je vervolgens verder naar een woud vol beelden die normaal gesproken achter gesloten deuren zouden liggen. Het voelt hierdoor bijna alsof je een verborgen schatkist ontdekt. Je merkt gelijk dat het beeld centraal staat; werken van bijvoorbeeld Robert Capa, Cas Oorthuys of Maria Austria krijgen een eigen identiteit en worden op associatieve en soms inhoudelijke manier gecombineerd en gegroepeerd. Ze doen er nog een schepje bovenop en uiteindelijk beland je op een plek waar acht historische verhalen zich afspelen. Als je naar links gaat, zit je opeens midden in de Spaanse Burgeroorlog. Sla je rechtsaf, dan sta je met beide voetjes in het water bij de Watersnoodramp.
© Anne Reitsma
De iconische foto’s van o.a. Alexander Tinne, Pieter Oosterhuis, Aart Klein, Henk Blansjaar, Gerda Taro en Onnes Kurkdjian komen prachtig tot hun recht door een minimalistische vormgeving dat gecombineerd wordt met materiaal als wereldkaarten en documenten. Het sterke karakter van het realisme staat centraal waarin thema’s als industrialisering, nieuwe technologische ontwikkelingen en de hardwerkende arbeider vaak terugkeren. Toch zijn het de grote blow-ups die meteen in het oog springen. Fotograaf des Vaderlands Koen Hauser was gevraagd om een nieuwe foto te maken bij elk van de acht gepresenteerde thema’s en hierbij telkens als uitgangspunt de vraag te hanteren hoe de beelden in hun eigen tijd geïnterpreteerd zullen worden; een vertaalzang van het hier en nu.
© Anne Reitsma
Het contrast wat dan ontstaat is erg interessant en geeft een extra dimensie aan de tentoonstelling. De fotocollectie, afkomstig uit het archief, zorgt voor een documentairachtige sfeer, een sfeer die de foto’s van Koen Hauser in eerste instantie ook oproepen. Hier wordt de kijker echter op het verkeerde been gezet; de zorgvuldige enscenering, onverwachte situaties en fantasierijke digitale ingrepen geven de beelden ook een surrealistisch effect. Hauser spreekt zich het meest uit over de vertaling van de beelden van fotograaf Onnes Kurkdjian. Aan het eind van de 18e eeuw moet het landschap van Nederlands-Indië plaatsmaken voor winstgevende plantages van Nederlandse ondernemers en handelaren. Kurkdjian legt de verhoudingen tussen Nederlanders en de lokale bevolking in Nederlands-Indië bloot. Hauser vertaalt dit naar het hier en nu door het thema kinderarbeid aan te snijden. Jonge welgestelde blanke kinderen worden afgebeeld achter naaimachines en ander gerei. Hauser vraagt de kijker ‘hoe het zou als we onze kinderen hier in Nederland niet iedere dag naar school zouden brengen, maar naar een werkatelier?’ Het stellen van kritische vragen, en het benadrukken van de frictie tussen maatschappelijke ontwikkelingen en de rol van fotografie doet hij tevens bij de zeven andere thema’s, allen op een eigen passende manier. Hij roept hiermee vragen op bij de kijker, maar laat ook voldoende ruimte voor eigen invulling en interpretatie.
© Anne Reitsma
Naast het vele beeldmateriaal waarin je je als kijker kunt verliezen, is er tevens de mogelijkheid een wandeling te maken door de virtuele foto stad Photopolis. Je loopt hand in hand met Hauser door een virtual reality tour waarin je een collectie van ruim 10.000 foto’s zelf gaat verkennen. Old meets new is een centraal thema bij de tentoonstelling en daar is goed over nagedacht. Op deze manier is het voor zowel oud als jong een interessante tentoonstelling. Blikvangers wordt officieel op 19 februari geopend door Arno Haijtema (voorzitter van de Zilveren Camera) en is tot en met 12 juli aan te schouwen in het Nationaal Archief te Den Haag.
Tekst door Marije van Horik
Blikvangers
20 februari 2015 t/m 12 juli 2015
Het Nationaal Archief
Den Haag
