Braziliaans kunstenaar Caio Reisewitz tart bewust de grenzen tussen het kunstmatige en het natuurlijke, tussen het constructieve en het destructieve, om zo de ecologische problemen en corruptie van zijn thuisland onder de aandacht te brengen. New Dawn sprak hem naar aanleiding van zijn tentoonstelling Forestas, favela's en falcatruas, die momenteel te zien is in Huis Marseille.
© Caio Reisewitz
Het is donderdagmiddag, 14u, buiten vallen de mussen van het dak. Bij elke etage die ik in Huis Marseille hoger klim, stijgt de temperatuur met zeker vijf graden. Op zolder tref ik Caio Reisewitz aan, die samen met het team druk bezig is de tentoonstelling in te richten. Hij begroet me enthousiast. Hij vertelt me hoe hij en zijn gezin de dag ervoor in Edam het perfecte Nederlandse decor hadden ontdekt. Vooral van de architectuur was hij onder de indruk; hij had zijn kinderen nadrukkelijk gewezen op al die kleine huisjes met grote ramen, waardoor je zomaar naar binnen kunt kijken. Die openheid van de Nederlandse geest had volgens hem wel wat weg van de Braziliaanse.
© Caio Reisewitz
Architectuur speelt een belangrijke rol in het werk van Caio Reisewitz, die een groot bewonderaar is van het modernisme, die in Brazilië als stroming misschien wel groter en nog levender is dan waar ook ter wereld. In zijn collages laat hij iconische gebouwen als die van Oscar Niemeyer samensmelten met foto's van natuurlijke omgevingen en tropisch regenwoud, tot in een perfecte harmonie. Het levert oogstrelende beelden op, vaak op levensgroot formaat, die elk een fenomenaal gevoel verraden voor kleur en compositie.
© Caio Reisewitz
Maar dat zijn foto's zoveel meer zijn dan alleen een esthetische traktatie, wordt al snel duidelijk wanneer je binnen zijn collages die andere kant van het typisch Braziliaanse architectonische spectrum ziet: fragmenten van de favela's, de sloppenwijken die zich eindeloos strekken en haast op organische wijze vastgegroeid zijn aan grote steden als Rio en Sao Paulo. Meer nog dan visueel verleider is Caio Reisewitz namelijk uitermate sociaal geëngageerd kunstenaar, die met zijn werk de corruptie en politieke schandalen van zijn land aan de kaak wil stellen.
© Caio Reisewitz
Een overeenkomst tussen de modernistische architectuur en Reisewitz' eigen werk, is het thema van het streven naar vooruitgang. Of beter gezegd, de mate waarin dit wil lukken. Zo hadden de architecten van het modernisme voor ogen de maatschappij te verbeteren, mensen met elkaar in contact te brengen en leefomgevingen te creëren waar de natuur en het urbane samenkwamen. De praktijk pakte – althans in Europa – meestal wat minder florissant uit. Namelijk in de vorm van dystopische, deprimerende horrorwijken waar eigenlijk niemand nog wil wonen.
© Caio Reisewitz
Nu is het modernisme in Brazilië heel wat beter geslaagd dan bij ons. Maar het is precies deze dubbelzinnigheid in het streven naar vooruitgang, en de prijs die we daarvoor betalen, die een belangrijk onderdeel vormt van Caio's werk. Zo gaat veel van zijn werk over de problematiek rond de aanleg van de op-drie-na-grootste waterdam ter wereld, nabij Altamira. Deze stuwdam is bedoeld om elektrische energie op te wekken, maar tegelijkertijd betekent dit dat grote delen van de Amazone onder water zullen lopen en Indianenstammen hun grondgebied afgenomen wordt. Caio, geestdriftig: “De overheid denkt altijd maar in progressie, maar vergeet daarbij de werking van het ecosysteem. Terwijl dit van essentieel belang is. We zijn zo rijk in regenwouden en grondstoffen, maar we zouden hier veel beter voor moeten zorgen.”
© Caio Reisewitz
Veel van zijn werk gaat dus over constructie, en die dingen die hierbij verloren gaan. Caio begeeft zich bewust in het schemergebied tussen het natuurlijke en artificiële, het geconstrueerde en het organische, en laat ons afvragen in hoeverre dit onderscheid überhaupt nog van toepassing is. “Ik bevind me precies op die grens, tussen cultuur en natuur. Waarin ligt dan precies die zogenaamde “natuurlijkheid” van de natuur besloten, bestaat dat eigenlijk wel en op welke manieren dragen wij dit uit?”
© Caio Reisewitz
Zijn werk lijkt een speurtocht naar de visuele vorm die sociale problemen of verschijnselen aannemen – zo heeft hij zelfs oog voor de esthetiek van de favela – en naar de manieren waarop je die als kunstenaar weer in je werk kunt representeren. Hij vertelt over een interview met Joseph Beuys (1921 – 1986) dat hij laatst beluisterd had en zijn idee van Sociale Plastiek. Volgens dit beroemde concept zijn kunst en de dagelijkse werkelijkheid geen van elkaar gescheiden werelden, maar vloeien zij in elkaar over. Dit betekent dat iedereen in beginsel kunstenaar kan zijn en zodoende zijn eigen invloed kan uitoefenen op sociale verandering.
© Caio Reisewitz
Op de dag van de opening spoort Caio ons aan nog eens goed de tijd te nemen voor zijn videoinstallatie Altramira. Loom van de hitte liggen we op het vierkante blok naar een oerwoud te kijken dat er in drie jaar tijd niet meer zal zijn. Het is heel gek, maar hoe langer ik lig te mediteren op zijn compositie van bruin en groen gebladerte, dat nog eens weerspiegeld wordt door een watertje, hoe abstracter het beeld wordt. Totdat het haast is verworden tot een tropische, live variant van één van Jackson Pollock's action paintings. Caio Reisewitz lijkt ons eens te meer duidelijk willen maken het onderscheid tussen kunst en natuur, werkelijkheid en kunstmatigheid, lang niet zo groot is als we geneigd zijn aan te nemen. Of, om met Joseph Boeys te spreken, kunst is geen imitatie van de werkelijkheid, kunst ís de werkelijkheid.
Tekst door Misha Kruijswijk
Meer over de tentoonstelling.
